Geschiedenis

Boekbindhistorie
Het handboekbinden is een zeer oud ambacht dat al in de vroege Middeleeuwen in kloosters werd beoefend. Het feit dat wij tot op de dag van vandaag nog kunnen beschikken over geschreven bronnen van vele honderden jaren oud, is mede daaraan te dan-ken. Met de opkomst van de boekdrukkunst sinds de vijftiende eeuw, is er voor boekbinders steeds meer emplooi gekomen; het boekbinden werd een bloeiende bedrijfstak. In bibliotheken en musea zijn talloze prachtbanden te bewonderen die in de loop der eeuwen door meesterboekbinders zijn vervaardigd. Sinds de opkomst van de industrialisatie in de negentiende eeuw werd het inbinden van boeken gaandeweg overgenomen door machines en thans komt aan het inbinden van de onwaarschijnlijk grote jaar-lijkse boekproduktie nauwelijks nog een mensenhand te pas. Het ambachtelijk boekbinden met de hand dreigde na de Tweede We-reldoorlog zelfs geheel te verdwijnen; handboekbinders waren nog slechts met een lantaarntje te vinden en met het uitsterven van het ambacht dreigde ook de overdracht van de eeuwenoude kennis en kunde in gevaar te komen.

Verenigingen, tijdschriften en een eerste beurs
Het is te danken aan de gedrevenheid en het doorzettingsvermo-gen van een klein aantal pioniers, dat in het laatste kwart van de vorige eeuw aan deze betreurenswaardige en onwenselijke ontwikkeling een halt is toegeroepen: men is allerlei activiteiten gaan ontplooien om het handboekbinden nieuw leven in te blazen. Men begon met door middel van kleine cursussen de kennis en vaardigheden over te dragen aan belangstellenden, er werd in deze kleine maar groeiende kring een nieuwsbrief rondgestuurd, die in de jaren negentig uitgroeide tot een volwaardig tijdschrift etc. Er werden in Nederland maar liefst twee verenigingen van handboekbinders en liefhebbers van het handgebonden boek opgericht. En medio jaren tachtig nam men het initiatief tot het organiseren van een eerste beurs voor handboekbinders. Hier werd de her en der in den lande solitair bezig zijnde handboekbinders de gelegenheid geboden om elkaar te ontmoeten en meteen de nodige materialen aan te schaffen.

Groei
Vandaag kunnen we constateren dat het handboekbinden zich mag verheugen in een toenemende belangstelling. Niet alleen besluiten velen zich er na hun pensionering op te gaan toeleggen, maar de laatste jaren is zelfs de belangstelling onder jongeren groeiende. Grafische opleidingen nemen het vak handboekbinden weer op in hun vakkenpakket. Er worden grote internationale wedstrijden georganiseerd waarvoor werkstukken van grote schoonheid en kwaliteit worden ingezonden. Het handboekbinden is terug en mag zich verheugen in de belangstelling van een groeiende groep enthousiaste beoefenaren. En alweer geldt: zij doen dat uit liefhebberij, uit liefde voor een mooi ambacht en uit liefde voor mooie dingen, zoals een fraai ingebonden boek zonder twijfel is.

Naar België
Nadat het fenomeen Boekbindersbeurs in Nederland in ruim tien jaar was uitgegroeid tot een goed bezocht evenement waarnaar in kringen van handboekbinders, boekrestauratoren, schrift- en papierkunstenaars etc. jaarlijks reikhalzend werd uitgezien, nam de wereldvermaarde maakster van marmerpapieren Karli Frigge het initiatief om samen met een aantal andere exposanten op de Nederlandse beurzen de sprong te wagen naar België. In een zaaltje achter een café aan de Dageraadplaats in Antwerpen-Borgerhout werd schoorvoetend een begin gemaakt met een eerste proeve van een Boekbindbeurs voor België. Erg veel aanloop was er nog niet die eerste jaren. Want hoe kom je er in een ander land zonder verenigingen en zonder tijdschrift op dat terrein achter waar de boekbinders en andere potentieel belangstellenden wonen?

Volhouden
En hoe vind je overal in Europa de mensen wier kennis, wier kunde en werk het verdienen om op een Boekbindbeurs te worden getoond? Volhouden, blijven zoeken, gebruik maken van alle mogelijke suggesties, volgen welke ontwikkelingen er zijn op dit gebied en voortdurend klaar staan om de mensen voor de goede zaak te winnen. Resultaat was dat het idee aansloeg: het aantal exposanten nam, nadat de nodige argwaan werd overwonnen gestaag toe, en hetzelfde gold voor de Belgische boekbinders die de Boekbind-beurs gaandeweg wisten te vinden en er zelfs erg enthousiast over werden.

Organisatie
Inmiddels - in 1998 - had Karli Frigge aan ondergetekende ge-vraagd om mee te helpen met het organiseren en verder uitbou-wen van de Boekbindbeurzen in België. Karli kan de meest prachtige marmerpapieren maken, maar organiseren is een heel ander vak. Ik had jarenlange ervaring met het organiseren van alle mogelijke grote en kleine evenementen en had sinds kort kennisgemaakt met de wereld van het boekbinden. Ik wilde Karli graag helpen. Zij droeg haar uitgebreide kennis van de wereld van het boekbinden en haar inzichten in wat boekbinders willen en wat niet en ook hoe het marktwezen in elkaar zit met grote zorg aan mij over. En na gedane zaken trok zij zich met ingang van 2002 terug uit de organisatie en organiseerde ik beide beurzen voortaan alleen.

Verwante ambachten
De boekbindbeurs biedt ook gelegenheid kennis te nemen van de activiteiten van een andere groep, eveneens grotendeels ambachtslieden en kunstenaars, die zich bezighielden met het vervaardigen van diverse materialen die een handboekbinder voor zijn ambacht nodig heeft: papierscheppers, perkamentmakers, leerlooiers, papiermarmeraars, sierpapiermakers, vergulders, instrumentmakers, en anderen die specialismen kwamen demonstreren als messenslijpen, vergulden, beletteren, leerschalmen etc.
Voor al deze lieden gold en geldt dat ze dit werk - van hoge kwaliteit - doen uit liefde voor een ambacht dat niet verloren mag gaan.

Duitsland
In 2000 namen we het initiatief om ook in Duitsland met een soortgelijke beurs te beginnen en wel in Keulen. Ook daar kende men zoiets in het geheel niet, dus dat werd de hoogste tijd.
We vonden onderdak in Werkstatt Palette, een vestiging de GWK (Gemeinnützige Werkstätten Köln), die in het dagelijks leven werk bieden aan mensen met een beperking. Men verricht er werkzaamheden op allerlei gebied waaronder drukwerk (er staan een paar prachtige drukpersen) en er is ook een boekbinderij.
Mede dankzij het enthousiasme van toenmalig bedrijfsleider Eberhard Maurer die ons gastvrij onderdak bood en met raad en daad terzijde stond kon de Boekbindbeurs ook in Keulen uitgroeien tot een goedbezocht evenement.

Locaties
Na zeven jaar - in 2003 - was de Boekbindbeurs in België al uit haar tweede onderkomen gegroeid: het sfeervolle Zuiderpershuis aan de Waalse Kaai in Antwerpen. Een prachtige locatie, maar helaas te klein geworden. Een nieuwe locatie werd toen gevonden in Het Alpheusdal in Berchem, minder sfeervol, maar groot genoeg en goed bereikbaar. Helaas ook daar konden we niet lang blijven. Na vier jaar kwam plotseling het bericht dat het gebouw zou worden verkocht en afgebroken. De Boekbindbeurs stond weer op straat. Een uiterst moeizame en lange zoektocht volgde, vele mogelijk geschikte gebouwen werden bekeken, maar overal was wel wat: te groot, te klein, te donker, slecht bereikbaar, niet beschikbaar op zondag, te ver, niet centraal genoeg…

Van Antwerpen naar Sint-Niklaas
Tot we op een gelukkige dag de tip kregen om eens te gaan kijken bij de Stadszalen in Sint-Niklaas… En ja hoor dat was helemaal precies wat het wezen moest. Alles perfect voor ons doel. De Boekbindbeurs verhuisde dus in 2007 naar Sint-Niklaas.
Ook hier was ons echter geen lang leven beschoren; ook aan deze Stadszalen kwam - nadat we daar tot volle tevredenheid vijf jaren onderdak hadden genoten - een wat ons betreft voortijdig einde. Gelukkig werd tezelfdertijd door Stad Sint-Niklaas gezorgd dat er op een steenworp afstand een geheel nieuwe accommodatie werd gebouwd, zodat we in 2012 de zalen van het gloednieuwe 't Bau-huis aldaar konden betrekken. Ongetwijfeld het meest prestigieuze onderkomen tot nu toe.

Staalkaart
In de loop der jaren is het - met hulp van velen - gelukt een bijzondere groep grotendeels vaste exposanten afkomstig uit België, Nederland, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Oostenrijk, Spanje en Denemarken naar de Boekbindbeurs te halen, allemaal gerenommeerde vertegenwoordigers van hun vakgebied, die samen een unieke staalkaart bieden van het beste wat er op gebied van papier, leer, perkament, en andere materialen te vinden is, in Europa, maar ook in andere delen van de wereld. De beurs is inmiddels befaamd om het ongelooflijk uitgebreide en gevarieerde assortiment bijzondere papier- en leersoorten dat er te vinden is. En alleen al daarom is de beurs ook zeer interessant voor anderen dan alleen handboekbinders.

Meer
Tijdens de Boekbindbeurs wordt informatie verstrekt over cursus-sen, opleidingen, evenementen, tijdschriften en al wat verder voor de bezoeker wetenswaardig is. Men vindt er vakliteratuur en daarnaast zijn er diverse demonstraties zoals papierscheppen, papiermarmeren, vergulden, kalligrafie etc. Er zijn workshops: Boekbinden voor Kinderen, zelf papierscheppen en kleine boekjes maken. Boekbinders uit binnen- en buitenland en ook leerlingen aan de verschillende opleidingen tonen geregeld hun werkstukken. Verenigingen en gildes presenteren zich.

Onmisbaar
Kortom zonder overdrijven kan gesteld worden dat de Boekbindbeurs inmiddels - na ruim 25 edities in België en Duitsland samen - bij handboekbinders, restauratoren, kalligrafen en allerlei anderen een naam heeft opgebouwd van een voor het aanschaffen van materialen, voor ontmoetingen, voor het leggen van contacten, voor informatie en vooral voor inspiratie zeer gewaardeerd en zelfs onmisbaar geworden evenement.

2009/2012, Munnekeburen, Ida Schrijver